Δημήτρης Κυρτάτας, Η οδός και τα βήματα των πρώτων χριστιανών, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2020.
H ιστορία του πρώιμου χριστιανισμού είναι, σε μεγάλο βαθμό, υπόθεση αποστόλων, μαρτύρων, αγίων, θεολόγων και επισκόπων. Είναι επίσης υπόθεση διωκτών, κατασταλτικών μηχανισμών, παραδοσιακών θρησκευτικών θεσμών που αντιδρούσαν στις καινοτομίες, εθνικών φιλοσόφων και ευσεβών Ιουδαίων. Στη μελέτη μου πρωταγωνιστούν αντιθέτως χριστιανοί που ακολούθησαν παράπλευρες ή δευτερεύουσες διαδρομές. Περισσότερο από τις κεντρικές οδούς ιχνηλάτησα αδιέξοδες πορείες και οπισθοδρομήσεις⸱ περισσότερο από τις ηρωικές μορφές αναζήτησα ανθρώπους που ακολούθησαν σκολιές ατραπούς. Αντί να επαναλάβω όσα είναι γνωστά για τις μετακινήσεις επιφανών ανδρών, υπογράμμισα τη συμβολή ευυπόληπτων και ευσεβών γυναικών που παρέμειναν ανώνυμες. Για να αποτιμήσω την αυτοθυσία των διωκομένων, υπενθύμισα την προθυμία με την οποία προσέρχονταν στο μαρτύριο οικιοθελώς άνθρωποι που δεν είχαν υποστεί διωγμό⸱ μέτρησα παρομοίως την αξία της εγκαρτέρησης, αντιπαραβάλλοντάς την με την συνήθη παραίτηση και απάρνηση της πίστης. Προσπάθησα να κατανοήσω συμπεριφορές αυτοκρατόρων και στρατηγών με μέτρο τη θρησκευτικότητα απλών στρατιωτών, εξεγερμένων δούλων, πειρατών και ληστών. Οι διαδρομές που εξέτασα μοιάζουν με παρεκκλίσεις, τυχαίες πορείες, ασήμαντες ή άσκοπες περιδιαβάσεις. Υποστηρίζω ωστόσο ότι οι γενικές τάσεις και οι συγκλήσεις που σχημάτισαν κάποια στιγμή μια καθολική εκκλησία, συνδέονται άρρηκτα με πολλαπλές αποκλίσεις και αντίρροπες κατευθύνσεις. Η ιστορία του πρώιμου χριστιανισμού είναι ένα πολύ σύνθετο και πλούσιο φαινόμενο που δεν πρέπει να συρρικνωθεί σε ένα προδιαγεγραμμένο τελικό αποτέλεσμα.