Κωνσταντίνος Λαγός
Ιστορικός – Συγγραφέας
“ΧΟΙΡΟC O ΠACI ΦΙΛΟC TETΡΑΠΟΥC ΝΕΟC ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΜΑΙ…..”
ΕΠΙΤΥΜΒΙΟ ΜΙΚΡΟΥ ΓΟΥΡΟΥΝΙΟΥ ΠΟΥ ΣΚΟΤΩΘΗΚΕ ΤΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΕ ΤΡΟΧΑΙΟ ΣΤΗΝ ΕΓΝΑΤΙΑ!
Τον 2ο ή 3ο αιώνα μ.Χ. στην Έδεσσα της Ημαθίας φιλοτεχνήθηκε μια επιτύμβια στήλη που απεικόνιζε μία τετράτροχη άμαξα με τέσσερα μουλάρια, ένα γουρούνι κάτω από τα μπροστινά τους πόδια και ένα άλλο κάτω από την άμαξα.
Στην στήλη υπάρχουν και οι εξής στίχοι:
«χοῖρος ὁ πᾶσι φίλος,
τετράπους νέος,
ἐνθάδε κεῖμαι
Δαλματίης δάπεδον προλιπὼν
δῶρον προσενεχθείς
καὶ Δυρράχιν δὲ ἐπάτησα
Ἀπολλωνίαν τε ποθήσας
καὶ πᾶσαν γαίην διέβην
ποσὶ μοῦνος ἄλιπτος
νῦν δὲ τροχοῖο βίῃ
τὸ φάος προλέλοιπα
Ἠμαθίην δὲ ποθῶν
κατιδεῖν φαλλοῖο δὲ ἅρμα
ἐνθάδε νῦν κεῖμαι
τῷ θανάτῳ μηκέτ’ ὀφειλόμενος»
«Ὁ χοῖρος, ὁ φίλος ὅλων, τετράποδος νέος, ἔνδαθε κεῖμαι, ἔχοντας ἀφήσει τὸ ἔδαφος τῆς Δαλματίας ὅπου εἶχα προσφερθεῖ ὡς δῶρο. Πόθησα καὶ πάτησα τὸ Δυρράχιο καὶ τὴν Ἀπολλωνία μόνος μου, χωρὶς νὰ μείνω πίσω, διάβηκα ὅλη τη γῆ μὲ τὰ πόδια. Τώρα ὅμως ἀπὸ τροχαῖο ἔχασα τὸ φῶς τῆς ἡμέρας, πάνω στὴ στιγμὴ ποὺ ποθοῦσα νὰ δῶ τὴν Ἠμαθία καὶ τὴν πομπὴ τῆς φαλλοφορίας σὲ ἅρμα, καὶ κεῖμαι ἐδῶ μὴ χρωστώντας πλέον τίποτα στὸ θάνατο».
Η στήλη βρέθηκε το 1968 στην Έδεσσα της Ημαθίας στη διάρκεια αρχαιολογικής ανασκαφής ενσωματωμένη στα υστερορωμαϊκά τείχη της πόλης. Είναι προφανές ότι εκεί κατέληξε σε δεύτερη χρήση και αρχικά θα πρέπει να βρισκόταν πάνω σε τάφο. Το περιεχόμενό της -μοναδικό για αρχαία επιγραφή- προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στους ειδικούς και δημοσιεύθηκαν διάφορες θεωρίες σχετικά με την ιστορία που μνημόνευε. Είναι χαρακτηριστικό ότι και γνωστοί αρχαιολόγοι, όπως ο Σπυρίδων Μαρινάτος και ο Στέφανος Κουμανούδης, ασχολήθηκαν με τη «Στήλη του Χοίρου». Κάποιοι ισχυρίστηκαν ότι ο πρωταγωνιστής δεν ήταν ζώο, άλλα ένας δούλος που το όνομά του παρέπεμπε σε «χοίρο» και έτσι το γουρούνι στην πραγματικότητα ήταν λαλούν σύμβολο για ένα άνθρωπο. Υπήρξαν και άλλοι που θεωρούσαν την όλη ιστορία φανταστική και τη στήλη μία ευφάνταστη φάρσα από την αρχαιότητα. Όμως, η πιο δημοφιλής θεωρία μέχρι σήμερα είναι ότι η στήλη καταγράφει ένα πραγματικό γεγονός για ένα μικρό γουρούνι που σκοτώθηκε σε τροχαίο στην Εγνατία και ετάφη στην Έδεσσα. Σύμφωνα με το κείμενο της επιγραφής, το γουρουνάκι ταξίδευε από τη Δαλματία για την Έδεσσα, μαζί με τον κύριο του στον οποίο είχε δοθεί ως δώρο. Στην πόλη της Μακεδονίας οι δύο τους θα έπαιρναν μέρος στα “Φαλλοφόρια”, γιορτή του Διονύσου, κάτι σαν τα σημερινά καρναβάλια. Το γουρουνάκι ακολουθούσε με τα πόδια -σαν σκυλάκι!- την τετράτροχη άμαξα του κυρίου του πάνω στην Εγνατία. Ενώ έφθαναν κοντά στην Έδεσσα σε κάποια κατηφόρα συνέβη το τραγικό ατύχημα που στοίχισε τη ζωή στο άτυχο ζώο: μία άμαξα -μάλλον του κυρίου του- πέρασε κατά λάθος από πάνω του και το σκότωσε. Αυτός περίλυπος έθαψε το νεκρό γουρουνάκι και τοποθέτησε ένα επιτύμβιο ανάγλυφο στον τάφο του. Εκεί απεικονίστηκε το ατύχημά του σε δύο φάσεις: ενώ προπορεύεται στην κατηφόρα και ελάχιστα δευτερόλεπτα πριν τον πατήσουν τα μουλάρια και στη συνέχεια κάτω από την άμαξα καθώς αυτή περνά από πάνω του και τον αποτελειώνει. Το έμμετρο κείμενο καταγράφει με συγκινητικό τρόπο τον θάνατο του γουρουνιού, όπως το αφηγείται ο ίδιος.
