Εισαγωγικό σημείωμα – μετάφραση:
Στέφανος Παρασκευαΐδης
Στο χωρίο που ακολουθεί ο Γαληνός περιγράφει μία μεγάλη προσωπική του επιτυχία, όπως την έβλεπε ο ίδιος, τη θεραπεία του Μάρκου Αυρήλιου από μία ασθένεια που φαίνεται ότι είχε προβληματίσει τους γιατρούς του. Το περιστατικό έλαβε χώρα στο παλάτι του αυτοκράτορα στη Ρώμη γύρω στο 176 μ.Χ. Στο κείμενο είναι εμφανής η προσπάθεια του Γαληνού να προβάλει την προσωπική του αξία έναντι των γιατρών του αυτοκράτορα, δίνοντάς μας ένα καλό παράδειγμα των μεθόδων που μπορεί να χρησιμοποιούσε ένας γιατρός στην αρχαιότητα προκειμένου να καθιερωθεί. Αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός ότι η θριαμβολογία του έρχεται σε έντονη αντίθεση με το προσωπείο ταπεινοφροσύνης και μετριοπάθειας που υιοθετεί κατά την εξέταση του αυτοκράτορα, μια αντίθεση που δεν φαίνεται να τον προβληματίζει καθόλου. Ως αφηγητής ο Γαληνός δεν διστάζει να προβάλει τον εαυτό του, να σημειώσει τις επιτυχίες του και να τις αντιπαραθέσει με τις αποτυχίες των ανταγωνιστών του. Ως γιατρός όμως, που έχει μπροστά του έναν ασθενή, υιοθετεί μια συμπεριφορά που τον αναδεικνύει ως πρότυπο όχι μόνο σε ιατρικό αλλά και σε ηθικό επίπεδο. Ο αγώνας για την εξασφάλιση ηθικής υπεροχής δεν ήταν ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Γαληνού. Ήταν μια προσπάθεια που σχετιζόταν με την εξασφάλιση της εμπιστοσύνης τους ασθενούς στο πρόσωπο του γιατρού, η οποία συχνά κερδιζόταν και σε ένα ηθικό επίπεδο. Είναι ενδεικτικό ότι ο Μάρκος Αυρήλιος επαινεί όχι μόνο την ιατρική ικανότητα του Γαληνού αλλά και την ηθική του συγκρότηση, αποκαλώντας τον «πρώτο μεταξύ των γιατρών και μόνο φιλόσοφο».
Για τη μετάφραση που ακολουθεί έχει χρησιμοποιηθεί το αρχαίο κείμενο όπως παρατίθεται στον 14ο τόμο της έκδοσης του K. G. Kühn, σ. 657 – 661.
Γαληνός, Περί του προγιγνώσκειν προς Επιγένην βιβλίον, κεφ. ια΄, Kühn 14, 657-661.
Πραγματικά αξιοθαύμαστη είναι η πρόσφατη διάγνωση που έγινε στον ίδιο τον αυτοκράτορα. Τόσο εκείνος όσο και οι γιατροί που τον συνόδευσαν στην αποδημία του, θεώρησαν ότι επρόκειτο για το αρχικό στάδιο ενός πυρετικού παροξυσμού, ωστόσο όλοι τους διαψεύστηκαν τη δεύτερη και την τρίτη ημέρα από νωρίς το πρωί και κατά την όγδοη ώρα. Την πρώτη ώρα της προηγουμένης είχε λάβει το πικρό φάρμακο της αλόης κι έπειτα, περίπου κατά την έκτη ώρα, τη θηριακή, τηρώντας την καθημερινή του συνήθεια. Στη συνέχεια, κατά τη δύση του ήλιου, λούστηκε και έφαγε κάτι ελαφρύ. Ολόκληρη την επόμενη νύχτα ακολούθησαν κωλικοί που συνοδεύονταν από κενώσεις, προκαλώντας επιπλεόν πυρετό. Όταν τον εξέτασαν οι γιατροί του τον συμβούλευσαν να αναπαυτεί κι έπειτα, κατά την ένατη ώρα, τον ενίσχυσαν με ένα ρόφημα.
Μετά από αυτά κλήθηκα να διανυκτερεύσω κι εγώ στο παλάτι, με πρόσκληση που μου μετέφερε ένας απεσταλμένος του αυτοκράτορα, την ώρα που μόλις είχαν ανάψει οι λύχνοι. Παρευρίσκονταν τρεις γιατροί που τον παρακολουθούσαν από νωρίς το πρωί. Αφού εξέτασαν δύο φορές τον σφυγμό του, όλοι έκριναν ότι επρόκειτο για το αρχικό στάδιο ενός παροξυσμού. Κι ενώ εγώ στεκόμουν σιωπηλός, εκείνος με κοίταξε και με ρώτησε γιατί μόνο εγώ δεν εξέτασα τον σφυγμό του, όπως έκαναν οι άλλοι. Του απάντησα λοιπόν ότι «σε έχουν εξετάσει ήδη δύο φορές γιατροί που γνωρίζουν τα χαρακτηριστικά των σφυγμών σου εμπειρικά, καθώς σε συνόδευαν και στην αποδημία σου, και υποθέτω ότι αυτοί είναι καταλληλότεροι να διαγνώσουν την παρούσα κατάστασή τους». Μόλις τα είπα αυτά εκείνος με πρόσταξε να τον εξετάσω. Μου φάνηκε, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία και τη φυσική κατάσταση του ασθενούς, ότι ο σφυγμός απείχε από το να δηλώνει την αρχή κάποιου παροξυσμού. Έτσι αποφάνθηκα ότι δεν υπήρχε καμία προσβολή από εμπύρετη νόσο, αλλά ότι το στομάχι του πιεζόταν από την τροφή, η οποία πριν την έκκρισή της είχε μετατραπεί σε φλέγμα. Η διάγνωση αυτή προκάλεσε τον έπαινο του αυτοκράτορα, ο οποίος είπε τρεις φορές στη σειρά, χρησιμοποιώντας αυτά ακριβώς τα λόγια: «αυτό είναι. Αυτό ακριβώς που είπες εσύ. Αισθάνομαι πράγματι ένα βάρος από τροφή που έχει γίνει ψυχρότερη».
Ρώτησε τότε τι έπρεπε να κάνει. Εγώ απάντησα αυτό ακριβώς που πίστευα, λέγοντας ότι αν ο ασθενής ήταν άλλος θα του έδινα να πιει, όπως συνηθίζω, κρασί ανακατεμένο με πιπέρι. «Επειδή όμως για εσάς τους βασιλείς οι γιατροί συνηθίζουν να χρησιμοποιούν τα πιο ήπια φάρμακα, είναι αρκετό να τοποθετήσεις στην επιφάνεια της κοιλιάς μάλλινο ύφασμα εμποτισμένο με θερμό αιθέριο έλαιο νάρδου». Εκείνος παρατήρησε ότι η χρήση μάλλινης προρφύρας εμποτισμένης με θερμό μύρο νάρδου αποτελεί πράγματι τη συνήθη του πρακτική για ασθένειες που αποδίδονται στο στομάχι. Έπειτα πρόσταξε τον Πειθόλαο να εκτελέσει την οδηγία και να μας αποδεσμεύσει. Όταν αυτός το έκανε και αφού του ζέσταναν τα πόδια με εντριβές, ο αυτοκράτορας ζήτησε Σαβίνο οίνο, πρόσθεσε πιπέρι και το ήπιε. Είπε τότε στον Πειθόλαο ότι πλέον έχει έναν γιατρό και μάλιστα ιδιαίτερα αυτόνομο. Συνήθιζε δε να λέει στο εξής για μένα διαρκώς, όπως και συ γνωρίζεις, ότι είμαι ο πρώτος μεταξύ των γιατρών και ο μόνος φιλόσοφος. Διότι είχε δοκιμάσει πολλούς, όχι μόνο φιλοχρήματους αλλά και φιλόνικους και φιλόδοξους και φθονερούς και κακοήθεις.
Γι’ αυτό λοιπόν, όπως είπα, δεν θεωρώ καμία άλλη ιατρική επίσκεψη περισσότερο αξιοθαύμαστη από αυτήν. Διότι όλοι εκείνοι που ασκούσαν άριστα την τέχνη της εξέτασης των σφυγμών, μεταξύ των οποίων και ο Αρχιγένης, αναζητούσαν κάποιο σημάδι ενδεικτικό προσβολής από νόσο. Και από αυτούς κάποιοι έλεγαν ότι εντόπιζαν το αρχικό στάδιο αρτηριακής συστολής, ενώ άλλοι ότι η συστολή δεν ήταν καθόλου αισθητή. Εγώ πάλι είχα την τύχη να διαθέτω –γιατί τι άλλο μπορεί να πει κανείς– αφή ιδιαίτερα ικανή να αντιλαμβάνεται και τις πιο λεπτές διακυμάνσεις των σφυγμών. Έτσι, κατάφερα να ελέγξω και να εμποδίσω ορισμένους γιατρούς που έσφαλαν τόσο ώστε να προτρέπουν ήδη τον ασθενή να επισκεφθεί λουτρό ή να τραφεί. Καθώς λοιπόν παντοτε έθετα τον εαυτό μου υπό αυστηρό έλεγχο στη διάγνωση της αρχής ενός παροξυσμού, τόλμησα, αν και κάπως εσπευσμένα, να υποστηρίξω με έμφαση, από την πρώτη κιόλας φορά που τον εξέτασα, μία εκτίμηση αντίθετη προς εκείνη που σκεπτόταν ο ίδιος και προς εκείνες που άκουγε από τους γιατρούς του. Μπορεί να λένε ότι το περιστατικό με τον Κόμμοδο ήταν σπουδαίο, στην πραγματικότητα όμως υστερεί πολύ σε σχέση με αυτό εδώ.