ΑΡΘΡΑ
Σπύρος Ι. Ράγκος
Τμήμα Φιλολογίας
Πανεπιστήμιο Πατρών
Περίληψη: Η μελέτη αποτελεί διαγραμματική αφήγηση της έντασης και αμφιθυμίας που προκαλούσε η μορφή του ευνούχου στη γραμματεία της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας από τον Ησίοδο έως τον Κύριλλο Αλεξανδρείας. Ενώ ο μύθος για τον ευνουχισμό του Ουρανού από τον Κρόνο είναι γνωστός ήδη από την ησιόδεια Θεογονία, ο ευνουχισμός ανθρώπων δεν μαρτυρείται πουθενά σε ελληνικό έδαφος και για κανένα λόγο. Όταν εμφανίζονται οι πρώτες σχετικές μαρτυρίες, οι ευνούχοι θεωρούνται ιδιαιτερότητα της Ανατολής και δείγμα βαρβαρικού απολυταρχισμού, ενώ στην Ελλάδα είναι αποκλειστικά ξενόφερτοι δούλοι. Παρά τις διαφορές τους, οι μαρτυρίες του Ηρόδοτου, του Ξενοφώντα και του Πλάτωνα συγκλίνουν στο εξής: οι ευνούχοι είναι περίεργα και αταξινόμητα πλάσματα που παραχαράσσουν την ανθρώπινη φύση και υποσκάπτουν τη διάκριση των φύλων. Η στερεοτυπική εικόνα του ευνούχου ως άφυλου τέρατος συνεχίστηκε στον ρωμαϊκό κόσμο παρά την εμφάνιση αυτοευνουχισμένων ιερέων της Κυβέλης. Ωστόσο, σύμφωνα με τις πηγές, ορισμένοι ευνούχοι είχαν κανονικές επαφές με το άλλο φύλο και ήταν ενίοτε περιζήτητοι ως εραστές γιατί οι γυναίκες που συνευρίσκονταν μαζί τους απέφευγαν τον κίνδυνο μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Στο φαντασιακό της εποχής, ο ευνουχισμός απέκλειε κατ᾽ αρχήν την αναπαραγωγή, όχι την ικανότητα, ούτε, πολύ περισσότερο, την επιθυμία. Μια προτροπή του Ιησού για αυτοευνουχισμένους προς χάριν της Βασιλείας των Ουρανών έδωσε το στίγμα όλων των μεταγενέστερων εξελίξεων. Ορισμένοι χριστιανοί εξέλαβαν τη ρήση κυριολεκτικά και αυτοευνουχίστη-καν. Η κυρίαρχη χριστιανική γραμμή, πάντως, ακολούθησε την αλληγορική ερμηνεία, μίλησε για πνευματική ευνουχία και καταδίκασε την πρακτική του ευνουχισμού. Από αφύσικο τέρας που προκαλούσε τον αποτροπιασμό λόγω του άφυλου χαρακτήρα του, η μορφή του ευνούχου, κατάλληλα μεθερμηνευμένη, κατέληξε σύμβολο πνευματικής απαρτίωσης, υπέρβασης των εγκοσμίων και πληρότητας αγγελικής.
Abstract: The essay examines the ambiguities and tensions created by the figure of the eunuch in the literature of Greco-Roman antiquity from Hesiod down to Cyril of Alexandria. Although the myth of the emasculation of Uranus by Cronus is already present in Hesiod’s Theogony, eunuchism is unattested as a practice performed anywhere on Greek soil for whatever reason. According to the sources, eunuchs are a peculiarity of the East and a sign of Oriental despotism. Notwithstanding their differences, the testimonies of Herodotus, Xenophon and Plato converge in approaching eunuchs as unclassifiable creatures that undermine human nature and transgress sexual polarity. The stereotypical image of the eunuch as an indeterminate monster continues well into the Roman world despite the appearance of self-castrated priests in the service of Cybele. However, some eunuchs were considered capable of having sexual intercourse with women, and they were deemed precious lovers of Roman matrons since with them the danger of an unwanted pregnancy was eliminated. In collective imagination, castration extinguished fertility, not sexual potency, nor desire for that matter. Jesus’ praise of self-castration for the sake of the Kingdom of Heaven led to a heated controversy over the practice of emasculation. Some Christians took the saying in its literal value and castrated themselves. The prevalent Christian attitude, however, supported by the rise of asceticism and the propagation of treatises on virginity and celibacy, crystallized around an allegorical interpretation of self-castration as spiritual eunuchism. At the same time, physical emasculation was condemned. From being originally despised as an abomination that transgresses sexual polarity, the figure of the eunuch, spiritually interpreted, ended up as a symbol of devotional integrity and angelic completeness.